مجموعه عباس آباد بهشهر
فاصله مجموعه تاریخی عباس آباد بهشهر از مرکز این شهرستان ۹ کیلومتر است. و از مهم ترین باغ های غیرکویری ایران به شمار می آید.
این باغ زیبا که در دامنه رشته کوههای البرز در میان جنگل های انبوه واقع شده، به دستور شاه عباس اول و در سال های ۱۰۲۰ و ۱۰۲۱ در محلی که پیشتر خرگوران نام داشت،
ساخته شد. وسعت این باغ غیرکویری ، به ۶۰۰ هکتار می رسد و در تاریخ ۲۳ فروردین ماه ۱۳۴۶ با شماره ۷۴۵ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد، و در سال ۲۰۱۱ نیز در
فهرست میراث جهانی یونسکو قرار گرفته است.
نمای دریاچه عباس آباد بهشهر
عکس از : ستاره دارایی
بخش های مجموعه
بخش های مختلف این مجموعه شامل :
۱_ سد
۲_ دریاچه
۳_ باغ
۴_ کاخ
۵_ حمام
۶_گلباغ
۷_ گرمخانه
۸_ برج آجری
۹_ آسیاب آبی
۱_ سد
سدی که بر روی دریاچه قرار دارد با گنجایش ۶۰۰ هزار متر مکعب از نوع مخزنی است و جنس دیواره آن از ساروج (آهک شکفته، خاک رس، ماسه بادی، خاکستر حاصل از
کودهای حیوانی یا گیاهی، الیاف (موی حیوانات)، آب و در برخی از موارد نادر، سفیده تخم مرغ و شیر، از مواد اولیه آن به شمار می‌روند) می باشد. این سد با شماره ۷۴۵
در زمره آثار تاریخی و فرهنگی ایران قرار گرفته است.
این سد در دره ای عمیق احداث شده و سه دریچه خروجی دارد و در پشت آن پشت‌بندی قرار دارد که دارای دو گونه کاربری
می باشد ۱_ پشت‌بند سد ۲_مرکز تخلیه و چاه تخلیه آب.
سد دریاچه با گنجایش ۶۰۰ هزار مترمکعب از نوع مخزنی بوده و جنس دیواره سد از ساروج می‌باشد. منبع تامین‌کننده آب مخزن سد، آب سرچشمه است. مهندسان سازنده سد
به گونه‌ای آن را طراحی کرده‌اند که هرگاه احساس می‌شد مخزن سد، حداکثر آبگیری را انجام داد و انرژی پتانسیل آب در حال فشار روی دیوار سد است، آب از دریچه خروجی سد
تخلیه نشود. زیرا در آن حالت تخلیه آب از دریچه، موجب تخریب بیشتر سد میشود. ساخت تونل زیرزمینی در زمان صفویه و مرتبط کردن آن به جرز مرکزی چهارطاقی عمارت
و همچنین خارج کردن تونل در پایین دست دیواره سد موجب شده است فشار آب از دیواره سد کاسته و به سمت مرکز، هدایت شود. بر بالای چهارطاقی آثار فواره و حوض موجود است.
آبرسانی به این بنا از طریق لوله‌های سفالی انجام می‌شد که آب چشمه فرا دست را به آنجا هدایت می‌کرد.
نمای سد بر روی دریاچه عباس آباد
عکس از: ستاره دارایی
۲_ دریاچه
این دریاچه زیبا یکی از بخش های مهم این مجموعه می باشد که بالغ بر ۱۰ هکتار وسعت دارد و در زمان آبگیری در فصل زمستان ارتفاع آن به ۱۸ متر می رسد.
در وسط دریاچه شما می توانید یک بنای چهار طاقی آجری را مشاهده نماید، که مربوط به کاخی در ضلع شمالی دریاچه است. زمانی سطح بالای این چهار طاقی را مصالحی
از جنس چوب و سقفی سفالی تشکیل می داد. در زمان آبگیری سد این چهار طاقی به زیر آب می رود و تنها سطح فوقانی آن همانند یک جزیره از آب بیرون می ماند.
منبع تامین کننده آب دریاچه برفهای است که ذوب میشود و از طریق کانالهای به آن می ریزد.که درموارد آبیاری شالیزارها و تامین آب آشامیدنی روستاهای اطراف
مورد استفاده بوده است.
چهار طاقی آجری وسط دریاچه
عکس از: ستاره دارایی
۳_ باغ
یکی دیگر از اجزای تشکیل دهنده این مجموعه، باغ زیبای است که عمارت عباس آباد را در خود جای داده است، و دربالای تپه ای طبیعی احداث شده است.
مهندسان دوره صفوی با بریدن تپه و درست کردن پله، باغ را به صورت پلکانی درست کردند و در بالاترین قسمت تپه اقدام به احداث عمارت کردند.
این باغ براساس شواهد موجود یکی از بی نظیرترین باغ های ایرانی به شمار می آید.
مهندسان این باغ را کاملا به صورت قرینه احداث کردند که زیبای آن را دو چندان کرده است . همچنین در ساخت آن از سطوح شیب دار و لوله های سفالی استفاده شده است
و به همین دلیل در کل باغ شما صدای موسیقی روح نواز آب را می شنوید.
باغ عباس آباد بهشهر عکس از ستاره دارایی
۴_کاخ
در فاصله تقریبی دو کیلومتری شمال باغ، بر بالای کوه مشرف بر دشت بهشهر و خلیج میانکاله، بقایای آثار معماری از دوره صفوی شناسایی شده است که به نظر می‌رسد،
محل احتمالی کاخ باغ بوده باشد. با توجه به موقعیت ساختاری بنای شناسایی شده بر بالای کوه و همچنین کشف سفال‌های پوشش بام لعابدار با لعاب‌های آبی،
آبی فیروزه‌ای، سبز و قهوه‌ای و عدم دستیابی به بقایای معماری کاخ در کاوش‌های باستان‌شناسی در محوطه اصلی باغ، می‌توان گفت محل کشف‌شده مکان احتمالی
کاخ پادشاهان صفوی در عباس‌آباد باشد.
۵_حمام
در ضلع غربی باغ و متصل به آن و در سطحی پایین‌تر از باغ، بنای حمام تاریخی با زیر بنایی به وسعت ۱۶۰ متر مربع قرار دارد. بر اساس بررسی‌های به عمل آمده،
پوشش سقف بنای حمام، گنبدی شکل و مصالح عمده سازه آن، آجر است و از تزیینات کاشی و ملاط ساروج در آن استفاده کرده‌اند. آب از قسمت شرقی بنای
حمام از طریق لوله‌های سفالی (تنبوشه/به‌کاررفته در داخل دیوارهای بنای حمام)، بعد از عبور از ضلع شمالی دیوار حمام، وارد ضلع غربی می‌شد و خزانه آب گرم را پر می‌کرد.
سپس آب در خزانه بعد از گرم شدن از طریق لوله‌های سفالی (تنبوشه)، دیگر حوض‌های موجود فضای گرمخانه را پر می‌کرد. روش آبرسانی آب سرد بنای حمام مذکور
مانند آب گرم انجام می‌پذیرفت. بدین ترتیب آب سرد از طریق لوله‌های سفالی بعد از عبور از ضلع شرقی حمام با پر کردن حوضی در بالا دست (خارج از بنای حمام)
از طریق لوله‌های سفالی (تنبوشه)، حوض‌های موجود در فضای سربینه و گرمخانه را پر می‌کرد. به بیانی دیگر هر حوض در فضای سربینه حمام تاریخی مجموعه عباس‌آباد
بهشهر دارای دو سیستم آبرسانی آب سرد و آب گرم است که این نکته از اهمیت‌های تاریخی این مکان به شمار می‌رود.
حمام مجموعه عباس آباد بهشهر
۶_گرمخانه
در واقع فضای گرمخانه محل شست‌و‌شو و استحمام بوده که در ضلع جنوب شرقی احداث شده است. بر اساس یافته‌های باستان‌شناسی، فضای گرمخانه بنای
حمام تاریخی عباس‌آباد دارای حوض‌های متعدد بود. حوض‌های متعدد در بنای این حمام، بیان‌کننده رعایت بهداشت و عدم استفاده از خرانه به‌صورت عمومی است.
علاوه بر مورد فوق و با توجه به خاک‌برداری‌های انجام شده، مشخص شده که فضای گرمخانه مزین به کاشی با لعاب‌هایی به رنگ‌های مختلف بوده است.
۷_گلباغ
محوطه گلباغ یا ایستگاه توزیع آب به فاصله ۶۰۰ متری از باغ واقع شده است. این گلباغ در حقیقت در ادامه شیبی قرار داشته است؛ به‌نحوی که شیب را بریده‌اند و
آن را به‌صورت یک سطح تقریبا صاف در آورده‌اند. آب چشمه به محوطه فوق هدایت می‌شد، سپس با گردش در حوض‌های متعدد به آرامش و تصفیه می‌رسید و بعد
از آن به پیروی از سطح شیب‌دار و همچنین لوله‌های سفالی به‌سمت باغ اصلی حرکت می‌کرد. وسعت منطقه گلباغ در حدود ۳۵۰۰ متر مربع است و بر اساس
بقایای معماری برج محوطه گلباغ در دوره صفویه، به‌لحاظ اهمیت در امر آبرسانی، توسط نگهبانانی محافظت شده است.
۸_برج آجری
در مجموعه عباس آباد بهشهر دو برج آجری به قطر هفت متر و به ارتفاع ۱۴ متر از دوران صفویه به یادگار مانده‌اند. مصالح عمده سازه مذکور، ملاط ساروج و آجر است.
با توجه به ساختار دو بنای برج که روی محور آبرسانی قرار دارند، می‌توان گفت برج‌ها صرفا عملکرد نگهبانی نداشته‌اند و با توجه به اختلاف ارتفاع محوطه گلباغ نسبت
به باغ، دو برج در واقع برای جلوگیری از ضربات قوچی شکل سیالات، توسط مهندسان دوره صفویه مد نظر قرار گرفته‌اند.
برج آجری
۹_آسیاب آبی
آسیاب مذکور به فاصله تقریبی پنج کیلومتری جنوب باغ، در میان دو رود پرآب احداث شده است. مصالح عمده تشکیل‌دهنده سازه فوق سنگ، آجر و ملاط ساروج است.
راه دسترسی به آسیاب از طریق جاده‌ای سنگ‌فرش امکان‌پذیر است. نحوه کارکرد بنای فوق بدین طریق است که آب از طریق کانال سرپوشیده به سمت کانال روباز
آجری هدایت می‌شد، سپس با شیبی تقریبا مناسب به‌سمت چرخ آسیاب حرکت می‌کرد و موجب حرکت پره‌های چرخ می‌شد. مهندسان دوره صفوی با احداث
آسیاب آبی در محل مورد نظر، از انرژی آب بیشترین بهره را برای به حرکت در آوردن چرخ‌های آسیاب برده‌اند.
امکانات مجموعه عباس آباد بهشهر
برخی از امکانات مجموعه عباس‌آباد شامل موارد زیر میشود:
- کافه
- رستوران
- سرویس بهداشتی
- نمازخانه
- فروشگاه مواد خوراکی
- قایق پدالی اجاره‌ای
